هجرت بنی اسرائیل (قرآن)قرآن جریان هجرت بنی اسرائیل از مصر به دستور موسی و کیفیت آن را در آیاتی چند بیان داشته که اشاره خواهیم کرد. ۱ - حرکت شبانهآیاتی از قرآن گواه آن است که موسی علیه‌السّلام به فرمان خداوند، شبانه بنی اسرائیل را از مصر کوچ داد و از دریا گذراند. ولقد اوحینآ الی موسی ان اسر بعبادی فاضرب لهم طریقا فی البحر یبسا لاتخـف درکا ولاتخشی. ما به موسی وحی فرستادیم که: «شبانه بندگانم را (از مصر) با خود ببر و برای آنها راهی خشک در دریا بگشا که نه از تعقیب (فرعونیان) خواهی ترسید، و نه از غرق شدن در دریا! » «اسر بعبادی» یعنی بندگان مرا شبانه حرکت بده و از مصر خارج کن کلمه"اسراء" به معنای سیر شبانه است و مراد از" عبادی" بنی اسرائیل است واوحینا الی موسی ان اسر بعبادی انکم متبعون. و به موسی وحی کردیم که شبانه بندگانم را (از مصر) کوچ ده، زیرا شما مورد تعقیب هستید! » ولقد فتنا قبلهم قوم فرعون وجاءهم رسول کریم• فاسر بعبادی لیلا انکم متبعون. ما پیش از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغشان آمد، • (به او دستور داده شد: ) بندگان مرا شبانه حرکت ده که شما تعقیب می‌شوید! کلمه" اسر" امر از مصدر" اسراء" است که به معنای سیر شبانه است، در نتیجه کلمه" لیلا" تاکید و تصریح به معنای آن کلمه است. و منظور از کلمه" عبادی" بنی اسرائیل است ۲ - ممانعت حکومت از هجرتحکومت فرعون از مهاجرت بنی اسرائیل از سرزمین مصر ممانعت می‌نمود. ولما وقع علیهم الرجز قالوا یـموسی ادع لنا ربک بما عهد عندک لـئن کشفت عنا الرجز لنؤمنن لک ولنرسلن معک بنی اسرءیل• فلما کشفنا عنهم الرجز الی اجل هم بــلغوه اذا هم ینکثون. هنگامی که بلا بر آنها مسلط می‌شد، می‌گفتند: «ای موسی! از خدایت برای ما بخواه به عهدی که با تو کرده، رفتار کند! اگر این بلا را از ما مرتفع سازی، قطعا به تو ایمان می‌آوریم، و بنی اسرائیل را با تو خواهیم فرستاد! » • اما هنگامی که بلا را، پس از مدت معینی که به آن می‌رسیدند، از آنها برمی داشتیم، پیمان خویش را می‌شکستند ولقد اوحینآ الی موسی ان اسر بعبادی فاضرب لهم طریقا فی البحر یبسا لاتخـف درکا ولاتخشی. ما به موسی وحی فرستادیم که: «شبانه بندگانم را (از مصر) با خود ببر و برای آنها راهی خشک در دریا بگشا که نه از تعقیب (فرعونیان) خواهی ترسید، و نه از غرق شدن در دریا! » از اینکه حضرت موسی علیه‌السّلام مامور کوچ شبانه می‌شود، ممانعت فرعون از مهاجرت بنی اسرائیل از مصر استفاده می‌شود واوحینا الی موسی ان اسر بعبادی انکم متبعون. و به موسی وحی کردیم که شبانه بندگانم را (از مصر) کوچ ده، زیرا شما مورد تعقیب هستید! » جمله" انکم متبعون" تعلیل امر و دستور به اسراء است که حاصل آن این می‌شود: بنی اسرائیل را شبانه حرکت بده تا آل فرعون هم دنبال شما راه بیفتند. و از این جمله به خوبی بر می‌آید که خدای تعالی از این فرمان خود منظوری دارد و در این دستور فرج و گشایشی برای بنی اسرائیل هست، که در آیه" فاسر بعبادی لیلا انکم متبعون و اترک البحر رهوا انهم جند مغرقون" به این منظور و نقشه تصریح شده است. " فارسل فرعون"- یعنی موسی علیه‌السّلام بندگان مرا شبانه از مصر بیرون آورد و چون فرعون خبردار شد مردانی را به شهرهایی که در تحت فرمان او بودند فرستاد" حاشرین" تا مردم را کوچ دهند. و یک جا جمع کنند و به مردم بگویند: " ان هؤلاء" یعنی بنی اسرائیل" لشرذمة قلیلون" جمعیتی اندکند، و انهم لنا لغائظون" کارهایی می‌کنند که ما را به غیظ در می‌آورند، " ولقد فتنا قبلهم قوم فرعون وجاءهم رسول کریم• فاسر بعبادی لیلا انکم متبعون. ما پیش از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغشان آمد، • (به او دستور داده شد: ) بندگان مرا شبانه حرکت ده که شما تعقیب می‌شوید! ۳ - حمایت الهیموسی علیه‌السّلام و بنی اسرائیل، از حمایت الهی در مسیر هجرت از مصر برخوردار بودند. ولقد اوحینآ الی موسی ان اسر بعبادی فاضرب لهم طریقا فی البحر یبسا لاتخـف درکا ولاتخشی. ما به موسی وحی فرستادیم که: «شبانه بندگانم را (از مصر) با خود ببر و برای آنها راهی خشک در دریا بگشا که نه از تعقیب (فرعونیان) خواهی ترسید، و نه از غرق شدن در دریا! » " راغب " در" مفردات" میگوید: " درک" (بر وزن مرگ) به معنی پائینترین عمق دریا است، و به طنابی که متصل به طناب دیگری می‌کنند تا به آب برسد" درک" (بر وزن محک) گفته می‌شود، و همچنین به خساراتی که دامنگیر انسان می‌شود، درک میگویند، " درکات نار" در برابر" درجات جنت" به معنی مراحل پائین دوزخ است. ولی با توجه به اینکه (طبق آیه ۶۱ سوره شعراء) بنی اسرائیل به هنگامی که از آمدن لشگر فرعون با خبر شدند به موسی گفتند: انا لمدرکون: " ما در چنگال فرعونیان گرفتار شدیم" به نظر می‌رسد که منظور از درک در آیه مورد بحث آنست که شما چنین گرفتاری پیدا نخواهید کرد، و منظور از" لا تخشی " آنست که خطری از ناحیه دریا نیز شما را تهدید نمی‌کند. ۴ - خواسته موسی از فرعونموسی علیه‌السّلام از فرعون، خواست تا بنی اسرائیل را در مهاجرت با آن حضرت آزاد بگذاردند. حقیق علی ان لا اقول علی الله الا الحق قدجئتکم ببینة من ربکم فارسل معی بنی اسرءیل. سزاوار است که بر خدا جز حق نگویم. من دلیل روشنی از پروردگارتان برای شما آورده‌ام پس بنی اسرائیل را با من بفرست! » " (فارسل معی بنی اسرائیل). " این در حقیقت قسمتی از رسالت موسی بن عمران بود که بنی اسرائیل را از چنگال استعمار فرعونیان رهایی بخشد و زنجیر اسارت و بردگی را از دست و پای آنها بردارد، زیرا بنی اسرائیل در آن زمان به صورت بردگانی ذلیل در دست" قبطیان" (مردم مصر) گرفتار بودند، و از وجود آنها برای انجام کارهای پست و سخت و سنگین استفاده می‌شد. فاتیاه فقولا انا رسولا ربک فارسل معنا بنی اسرءیل ولاتعذبهم قد جئنـک بـایة من ربک.. به سراغ او بروید و بگویید: «ما فرستادگان پروردگار توایم! بنی اسرائیل را با ما بفرست و آنان را شکنجه و آزار مکن! ما نشانه روشنی از سوی پروردگارت برای تو آورده‌ایم! و درود بر آن کس باد که از هدایت پیروی می‌کند! ولقد فتنا قبلهم قوم فرعون وجاءهم رسول کریم• ان ادوا الی عباد الله انی لکم رسول امین. ما پیش از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغشان آمد،• (و به آنان گفت: امور) بندگان خدا را به من واگذارید که من فرستاده امینی برای شما هستم " ان ادوا الی عباد الله انی لکم رسول امین" این آیه تفسیری است برای آمدن رسول در جمله" و جاءهم رسول کریم" چون معنای " آمدن رسول" تبلیغ رسالت است، نه اینکه از جایی بیاید. و از جمله پیامهای الهی و رسالت‌های موسی به فرعون و قوم او یکی این بوده که بنی اسرائیل را به دست موسی بسپارند. و از آزار و شکنجه آنان دست بردارند. و مراد از کلمه" عباد الله" همان بنی اسرائیل است، و اگر از آنان این طور تعبیر کرده برای این بوده که هم نسبت به آنان اظهار ترحمی کرده باشد، و هم به فرعونیان فهمانده باشد که استکباری که نسبت به بنی اسرائیل می‌کنید، و تعدی و تجاوزی که به حقوق آنان روا می‌دارید خود استکبار بر خدا است، برای اینکه بنی اسرائیل بندگان خدایند. ۵ - کوچ به شهردر پی تقاضای روییدنی‌های متنوع، از موسی علیه‌السّلام بنی اسرائیل، مامور کوچ کردن از بیابان به شهر شدند. واذ قلتم یـموسی لن نصبر علی طعام وحد فادع لنا ربک یخرج لنا مما تنـبت الارض من بقلها وقثائها و فومها و عدسها و بصلها قال اتستبدلون الذی هو ادنی بالذی هو خیر اهبطوا مصرا فان لکم ما سالتم.. و (نیز به خاطر بیاورید) زمانی را که گفتید: «ای موسی! هرگز حاضر نیستیم به یک نوع غذا اکتفاء کنیم! از خدای خود بخواه که از آنچه زمین می‌رویاند، از سبزیجات و خیار و سیر و عدس و پیازش، برای ما فراهم سازد.» موسی گفت: «آیا غذای پست تر را به جای غذای بهتر انتخاب می‌کنید؟! (اکنون که چنین است، بکوشید از این بیابان) در شهری فرود آئید زیرا هر چه خواستید، در آنجا برای شما هست.» و (مهر) ذلت و نیاز، بر پیشانی آنها زده شد و باز گرفتار خشم خدایی شدند چرا که آنان نسبت به آیات الهی، کفر می‌ورزیدند و پیامبران را به ناحق می‌کشتند. اینها به خاطر آن بود که گناهکار و متجاوز بودند. ۵.۱ - مراد از مصردر اینکه منظور از «مصر» در این آیه، چیست؟: حسن و ربیع میگویند، منظور، مصر فرعون است که از آن بیرون آمده بودند ابو مسلم میگوید منظور بیت المقدس است و همین مطلب از «ابن زید» نیز نقل شده است. قتاده و سدی و مجاهد میگویند مقصود، مطلق شهر است در مقابل بیابان و موسی میگوید آنچه شما میخواهید در بیابان نیست و اگر داخل شهری بزرگ که عرض و طولی دارد شوید آنچه که خواستار آن هستید خواهید یافت. ۶ - خشم فرعونیانفرعونیان از گریختن بنی اسرائیل، از دیار مصر به خشم آمدند. واوحینا الی موسی ان اسر بعبادی انکم متبعون• وانهم لنا لغائظون. و به موسی وحی کردیم که شبانه بندگانم را (از مصر) کوچ ده، زیرا شما مورد تعقیب هستید! » • و اینها ما را به خشم آورده‌اند اینان بواسطه مخالفت و فرار و بردن زر و زیورهایی که بعاریه گرفته بودند و ترک بندگی، ما را بخشم آورده‌اند. یقال غاظه و اغتاظه و غیظه اذا اغضبه‌ای انهم غاظونا ۷ - پانویس۸ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۲۷، برگرفته از مقاله «هجرت بنی اسرائیل. |